Mr.sci. dr Sanja Čejović je stručnjakinja bogatog iskustva u radu sa urgentnim i ambulantnim pacijentima. U domenu neuroradiologije posebno je fokusirana na interpretacije pregleda obavljenih na najsavremenijim dijagnostičkim uređajima. Nakon specijalizacije na Medicinskom fakultetu u Beogradu, posvećena kontinuiranom usavršavanju i specijalističkoj edukaciji unaprijedila je i obogatila svoje stručne kapacitete u regionu i Član je strukovnog udruženja radiologa Crne Gore, Evropskog udruženja radiologa, EUSOBI, ESN, ESGAR. Ordinira u poliklinici Moj Lab.
· Savremena nauka i tehnologija omogućavaju da se nivo zaštite od bolesti podigne na potpuno nov nivo, a radiologija je među najznačajnijim granama medicine kada je u pitanju rano otkrivanje bolesti. Šta je to što nam radiologija pruža kada je u pitanju prevencija i blagovremena dijagnostika?
Radiologija je kompleksna grana medicine koja pruža više različitih korisnih mogućnosti za opservaciju unutrašnjih organa, sa ciljem otkrivanja bolesti. U posljednjih skoro pola vijeka, ni jedna druga grana medicine nije doživjela takav rast, oslanjajući se na ubrzan razvoj informacionih tehnologija, što potvrđuju i dvije Nobelove nagrade za otkriće CT (kompjuterizovana tomografija, kolokvijalno skener) i MR (magnetna rezonanca) aparata. U savremenoj radiologiji različiti imidžing (slikovni) metodi omogućavaju dijagnostifikovanje kod simptomatskih pacijenata, ali primjenom skrining pregleda, na primjer, imaju dodatni dragocjeni značaj, kod asimptomatskih pojedinaca. Na taj način bolest se ranije otkriva, što pruža mogućnost za brže, efikasnije i potpuno izlječenje.
Korišćenjem najnovijih dometa artificijelne inteligencije (AI), prednosti radiologije čine se beskonačnim. Sad je već moguće da se “ in utero “ radi dijagnostika bebama sa određenim zdravstvenim problemima, ili uspostavalja dijagnoza za neke bolesti gotovo identična sa patohistološkom dijagnozom. Korišćenjem najsavremenijih metoda radiolog je u prilici da opservira “real time“ unutrašnjost nekih organa, poput želuca, debelog crijeva, bronhija itd.
· Sofisticirana analiza promjena danas je moguća primjenom niza tehnika snimanja. Kao neuroradiolog, kojim interpretacijama pregleda se najčešće bavite?
Neuroradiologija je moje uže stručno profesionalno opredjeljenje, vezano za dijagnostiku bolesti centralnog i perifernog nervnog sistema, što u kontekstu performansi visokotehnološki profilisanih aparata, MDCT i MR za ljekara predstavlja dodatni motiv i izazov. Sofisticirana tehnika koja se koristi u dijagnostici omogućava pregled svih djelova tijela i unutrašnjih organa, pružajući uvid u anatomiju, a time i patologiju najsitnijih fragmenata u organizmu, poput struktura u unutrašnjem uhu. Ne treba podsjećati da se ovim metodama vrši gotovo pouzdano otkrivanje tumora, njihova diferencijacija i klasifikacija, što je od presudnog značaja prilikom odredjivanja vrste terapije. Treba navesti da se pregledom na pomenutim aparatima dijagnostifikuju upalna stanja mozga, tok bolesti pacijenata sa multiplom sklerozom, vrši otkrivanje aneurizmi-proširenja krvnih sudova na mozgu, čije pucanje se najčešće završava fatalno, do ustanovljavanja problema sa kičmom, od čega danas boluje svaki treći stanovnik na planeti.
· Da li su radiološki pregledi bezbjedni u slučajevima kad je neophodno da se češće primenjuju?
Dobra vijest je da su svi radiološki pregledi bezbjedni po pacijenta i da svaki od modaliteta ima određen stepen pouzdanosti za otkrivanje i diferencijaciju bolesti.
Ultrazvukom, najdostupnijom neinvazivnom metodom koja se zasniva na korišćenju visokofrekventnih zvučnih talasa, može se otkriti široka lepeza bolesti, bez ulaska u proceduru pregleda na kompleksnim dijagnostičkim aparatima.
Za ultrazvučni pregled nije potrebna posebna priprema, dok je za CT I MR preglede određenih organa neophodna. Radiolog daje pacijentu potrebna uputstva za pripremu, nakon razgovora i uvida u medicinsku dokumentaciju. Neki pacijenti zbog prirode bolesti moraju raditi česte kontrole, što je bio razlog prilagođavanja i unapređenja radioloških rješenja kod ovih modaliteta, sa ciljem da benefit pregleda bude veći od eventualnog štetnog efekta.
· Koje vrste radioloških pregleda obavljate u poliklinici Moj Lab i šta je ono što predstavlja posebnu pogodnost za pacijente?
Najsavremenija poliklinika u našoj zemlji, Moj Lab, u domenu radiologije raspolaže najsavremenijom opremom u svim modalitetima:
- Ultrazvučnim aparatima nanovije generacije marke Siemens, kojima se mogu raditi pregledi svih segmenata tijela, kao i interverentne procedure poput biopsija.
- CT mašine u Moj lab radiologiji su savremeni 126-slajsni aparati opremljeni sa više specificnih softvera, poput niskodoznog pregleda pluća, zatim pregledi kojima je moguće opservirati kompletno tijelo, krvne sudove tijela i srca i pojedinačne segmene tijela, sa pripadajućim organima. Takodje, moguce su biopsije, vodjene CT pregledom: pluća, pankresa, jetre i drugih organa
- Posjedujemo i dva MR aparata, takodje sa najsavremenijim softverskim rješenjima za preglede cijelog tijela, pojedinačnih organa, ili segmenta.
Moj profesionalni angažman vezan je za radiološke preglede na svim pomenutim modalitetima. Štoviše , mogu ih kombinovati, na bazi mojeg višedecenijskog kliničkog iskustva, što pacijentu donosi različite benefite, prvenstveno svođenje na jedan modalitet, na primjer ultrazvuk. Istina, dešava se da priroda patoloških promjena zahtijeva i dodatni pregled.
Osim spektra rada na CT I MR aparatima iz oblasti bolesti mozga, kičme, krvnih sudova srca i cijelog tijela, značajan predmet mog medicinskog interesovanja predstavlja patologija bolesti dojke.
· Da li nam nešto možete reći o statistikama kad je u pitanju karcinom dojke kod žena i da li od i muškarci?
Karcinom dojke je najučestalija bolest, vodeći uzrok obolijevanja i smrtnosti kod žena. Na godišnjem nivou u svijetu se registruje više od 2,3 miliona novodijagnostikovanih slučajeva. To znači da jedna od 4 žene sa karcinomom ima karcinom dojke, a jedna od 6 oboljelih umire od ove bolesti. Osim toga, karcinom dojke prvi put, 2020. godine prevazišao je karcinom pluća po incidenci obolijevanja. U tom periodu 7,8 miliona žena se liječilo tokom prethodnih pet godina. Takođe, procjenjuje se u evropskim okvirima da svake godine oboli oko 60.000 žena, a svaka osma žena tokom života dobije rak dojke. Kod nas postoje podaci da godišnje oboli 250-300 žena, iako istine radi praksa pokazuje rastući trend.
Isto tako, statistika neumoljivo pokazuje da se na 108 oboljelih žena registruje po jedan slučaj karcinoma dojke kod muškarca. Tačnije, bolest je moguća i kod muškaraca, ali rijetko, u oko 1%. Riječ je uglavnom o pacijentima koji imaju poremećen metabolizam masti ili cirozu jetre, kao i onima koji su u mladosti bili izloženi radijaciji, ili imaju porodičnu istoriju bolesti.
· Često se govori o naslednim predispozicijama kada je karcinom u pitanju. Da li je poznato koji su najčešći uzroci nastanka raka dojke, i da li se taj tip karcinoma podrazumijeva kao nasledna bolest?
Uzroci nastanka karcinoma dojke još nisu precizno utvrđeni, mada je jasno da potiču iz životne i radne sredine. Postoje oblici koji su izazvani nasljednom greškom gena, tako da se može konstatovati da neke žene imaju veći rizik od obolijevanja, iako je riječ o značajno manjem procentu. U svakom slučaju, procjenjuje se da je rizik u ovoj grupi žena od 40–60% veći za nastanak raka dojke, nego u zdravoj populaciji Faktori koji ukazuju na tu vrstu rizika su:
• rak dojke kod nekoliko bliskih članova iste porodice-ženski srodnici prvog i drugog reda,
• ukrštena povezanost sa drugim vrstama raka: rak jajnika, debelog crijeva,
• rak dojke kod bliskih rođaka mlađih od 40 godina,
• rak dojke koji napada obje dojke.
U slučaju da se posumnja na mogući genetski uzrok, preduzimaju se panel ispitivanja radi otkrivanja genskih mutacija, sto je moguce uraditi u Moj Lab laboratoriji . S obzirom da je riječ o najrizičnijoj grupi sprovodi se kontinuirano praćenje, radi otkrivanja potencijalne bolesti u što ranijoj fazi.
Ne treba zaboraviti ni ostale moguće uzročnike ove vrste karcinoma kao što su: konzumacija duvanskih proizvoda ili alkohola, neadekvatna ishrana, fizička neaktivnost, stres, nedojenje, nerađanje, starosna dob, pol, prethodna istorija bolesti, nasljedni karcinomi, promjene u dojkama, rana ili kasna menopauza.
· Da li nam možete nešto više reći o mastektomiji, u kojoj fazi se ona radi, ko su kandidati, i da li postoji neko ko nije kandidat?
Liječenje karcinoma dojke zavisi od stadijuma i karakteristika bolesti i uslovljeno je životnom dobi pacijentkinje, menopauzalnim statusom, pridruženim oboljenjima i opštim stanjem bolesnice. Kad je riječ o modalitetima liječenja, izdvajaju se: hirurgija, radioterapija, hormonska terapija, hemioterapija i ciljana terapija.
Svaki od načina liječenja ima svoje mjesto u lancu terapije. U zavisnosti od statusa bolesti vrši se otklanjanje tumora sa očuvanjem tkiva dojke i osvrtom na estetski efekat, provjera stanja regionalnih limfnih čvorova i pristup njihovom eventualnom otklanjanju, po preporuci radiologa. Mastektomija je otklanjanje tkiva cijele dojke i uklanjanje čvorova pazušne jame. Indikacije za ovaj protokol su veći tumor, stariji pacijenti kao i agresivne forme tumora.
Mastektomija je indikovana i kada se uoči prisustvo neoangiogeneze u preostalom tkivu dojke, kad je preostalo tkivo takve strukture da je izrazito otežano postoperativno praćenje, kao i kod pacijentkinja koje insistiraju na mastektomiji.
- Koje su preporuke kada je redovnost pregleda u pitanju – samopregleda, ultrazvuka i mamografije, i da li je samopregled dovoljan?
Obavi pregled, spasi život! To je jedan u nizu poziva koji se tradicionalno šalju tokom Ružičastog oktobra, dugogodišnje kampanje u borbi protiv raka dojke, o čijim razmjerama i složenosti najbolje svjedoče ranije predočeni podaci. U tom smislu, na državnom nivou pokrenut je 2015. godine, preventivni program u četiri opštine u kojima se obavlja skrining program asimptomatskih žena, starosti 50-70 godina, na svake dvije godine. Ukoliko bi se postigne da sve žene imaju mogućnost da dođu na skrining, a odziv bude 75%, to bi dovelo do sniženja mortaliteta za oko 30%.
Dakle, otkrivanjem ranih karcinoma mogućnost izlječenja je gotovo apsolutna, povoljni su ishodi liječenja i terapija je mnogo jednostavnija. Podvrgavanje pregledu posebno je bitno kod pacijenata/kinja koji imaju promjene na dojci u vidu pojave kvržice, boli, otekline, sekrecije bradavica, promjena na koži…
U tom smislu, prvenstveno se preporučuje samopregled. Dokazano je da 80% žena samopregledom uoči promjene u dojci, a uticajem na promjenjive faktore rizika bolest se može smanjiti i do 30%.
Osim samopregleda, rano otkrivanja karcinoma ove vrste podrazumijeva nekoliko dijagnostičkih imidžinga. Prva linija dijagnostike, pored fizikalnog pregleda koji treba da sadrži palpaciju dojke, jeste ultrazvučni pregled, koji, kao što je ranije rečeno, nema nikakvu biološku štetnost.
Mamografija i magnetna rezonanca rade se samo u određenim situacijama, ili životnoj dobi i fazi menstrualnog ciklusa. Takođe, treba naglasiti da su ultrazvuk i mamografija komplementarne metode, te da se prava priroda bolesti često ne može utvrditi samo jednom dijagnostikom, već komparacijom dvije ili sve tri imidžing metode.
Inicijalna mamografija se primjenjuje kod žena nakon 40. godine života. Ona ima veliki dijagnostički potencijal, posebno ako se imaju u vidu savremeni 3D formati. Preporučuje se da žene sa pozitivnom porodičnom anamnezom treba da započnu preventivne preglede sedam godina prije nego navrše starost u kojoj je bolest njihovog srodnika/-ce otkrivena. Mamografija se može raditi svake dvije godine, jer podaci velikih studija pokazuju da samo jedna od 20.000 žena može da dobije karcinom dojke zbog X zračenja.
Magnetna rezonanca ima uže dijagnostičko polje. Opisuje morfološke i određene osobine tumora prema načinu ponašanja u odnosu na kontrast dat intravenskim putem, a odlična je i za procjenu stanja implantata i specifični skrining predisponiranih-rizičnih žena. Ipak, svi dobijeni nalazi potrebno je da se koreliraju međusobno.
